Helaas heb ik de schilderijententoonstelling van Willem Kalf in Rotterdam in 2006/7 gemist.

Ik heb de catalogus en wilde die lezen. Niet omdat ik in het leven van Kalf geïnteresseerd ben; het zijn de werken die me interesseren. Over het algemeen hecht ik weinig belang aan hoe de kunstenaars geleefd hebben en in dit geval geven zijn werken niet echt aanleiding tot een hoe en waarom. Het zijn stillevens…

Maar ook deze keer helaas, zoals in veel catalogussen en kunstboeken, werd er hoofdzakelijk vermeld wat er op de schilderijen te zien is. En dat kan ik zelf ook wel zien.  Waar ik meer van wens te weten is hoe de schilderijen gemaakt zijn en dat werd niet behandeld.

Er zijn goede boeken over schilderen te vinden, verschillende hebben me verrijkt en er zelfs voor gezorgd dat ik op een andere manier bezig ben gegaan of er anders tegen aan ben gaan kijken. Veel heb ik echter niet gevonden.

Om een paar te noemen (naast de standaardwerken als ‘Eeuwige Schoonheid’ van Gombrich en Doerner’s ‘Schilderkunst’): ‘Secret Knowledge’ van David Hockney, ‘Vermeer’s Camera’ van Philip Steadman en Ernst van de Weterings ‘The painter at work’. Ook het vermelden waard is de documentaire 'Goya - crazy like a genius' van Robert Hughes (over het algemeen mag ik Hughes wel).

Maar heel veel gaat, zoals ik al vermelde, over wat er geschilderd is en niet over hoe dat op het doek terecht gekomen is. Ook gaat de aandacht veelal uit naar de politiek correcte boodschap, de moralistische les of de faam van de kunstenaar, dan wel zijn fascinerende leven.

Waarom is dit? Er zijn verschillende redenen te noemen.

We hebben ons bevrijd van alle esthetische waarden (de grote vraag is natuurlijk: wat is schoonheid? Zelfs Plato kon er geen bevredigend antwoord op geven). We leven in de tijd van de rede. En die rede en schoonheid leven niet makkelijk onder een dak. Vaak was het enige dat de rede ons als raad geven kon dat alles zo eenvoudig mogelijk moet (less is more). Of alles mag en kan (over smaak valt niet te twisten). De grote vraag over schoonheid is door de wc gespoeld.

Dit heeft voor velen de deur geopend naar het maken van kunst waar de 'liefde voor het vak' aan ontbeert, laat staan dat de kunstenaar nadenkt over wat schoonheid inhouden kan. Overwegend gaat het dan om de te geven boodschap… (Ook denk ik dat de meeste kunstcritici en historici nog nooit een kwast in de handen gehad hebben en dus totaal de kennis ontberen voor wat betreft schildertechnieken. Toch moeten ze het ergens over hebben…).

VAN UITVOERDER NAAR ONDERWIJZER.

Tijd voor een zijpad wat ons weer terug leiden zal: ik zei weinig interesse te hebben voor de levens van kunstenaars. Een uitzondering daarop is dat ik met veel plezier de biografie van Andrew Graham-Dixon over Caravaggio gelezen heb. Niet dat hij het gebruik van de camera obscura aanhaalt, maar het gewelddadige karakter gecombineerd met de grote intelligentie van de kunstenaar en de moraliserende vertelling die Caravaggio moest uitbeelden in de tijd van het opkomende protestantisme is zeer interessant.

Caravaggio moest een verhaal vertellen. De kerk gaf hem de opdrachten; de verhalen moesten duidelijk overkomen; het volk moest de kerk in en weten waar het om draaide. Alles verteld in een ook voor eenvoudige mensen helder idioom. Hij werd er hogelijk voor gewaardeerd, ongeacht zijn eigen ideeën en zondige levenswandel. Het ging om zijn 'liefde voor het vak'.

Wat ik heden ten dage zie is dat de kunstenaar vaak zelf beslist welk verhaal te vertellen. Hij of zij wordt gewaardeerd om willekeurig welke (en in veel gevallen vooral) vage, banale of slecht uitgesproken boodschap hij of zij geeft. De kunstenaar heeft zichzelf tot goeroe gepromoveerd, hij spreekt in raadselen…

Caravaggio was dat niet en werd ook niet gevraagd een goeroe te zijn.

Hieronder een paar werken van 'moderne goeroes'... Bij het zien van deze kunstwerken denk ik altijd: wat zullen mensen over 200 jaar van deze vinden en wat van onze waarden en moraal?    

PERS EN PUBLIEK.

Laten we het hebben over de deskundigheid van het publiek en de pers. Als vermeld in de blog of 12-12-2019 was ik verbaasd over de ophef over de banaan aan de wand. Zelfs de deskundigen zagen of vermeldden niet dat het handelde om een gebaar dat sinds iets meer dan 100 jaar uitgemolken en tot in het oneindige herhaald is.  

EN KUNSTENAARS...

Misschien zou ik beter moeten weten. Tijdens mijn periode in New York sprak ik geregeld met 2 kunstenaars aldaar. Toen ik het ooit over Michelangelo en Da Vinci had was hun reactie: ’o ja, die oude zooi’… Ze waren ongeïnteresseerd, wisten niets van de ideeën en passies van deze geniën. Hun reactie kan te maken hebben gehad met de filosofie van de Amerikaanse regeerders van vlak na de Tweede Wereldoorlog. Gefinancierd door ondermeer de CIA zocht men naar de ‘Amerikaanse identiteit’. Alles moest vanaf de grond worden opgebouwd. Het was de periode waarin Gorky, Still, Frankenthaler, Pollock, Mitchell, Rothko, De Kooning, Kline en anderen die identiteit een gezicht gaven… Ironie gebiedt te vermelden dat dit wel allemaal ‘import’ Amerikanen waren; de echte Amerikaanse identiteit is vakkundig naar de Filistijnen geholpen.

Veel van deze ‘nieuwe’ kunst lijkt mij de zoektocht naar het absolute niets… Erna kwam Warhol met de totale uitverkoop, de commercie ten top… En weer daarna kwamen de moraalridders...

Dit alles heeft geleid tot het de geschiedenis bewust de rug toe keren (toen ik niet lang geleden door Robert Wilson in het Watermill Center werd rond geleid was zijn credo ‘vergeet de geschiedenis’), want men moest loskomen van die Europese indentiteit. Het lijkt alsof er voor de 'oude kunst' andere regels bestaan als voor de 'moderne': totale nonsens...

Consequentie is dat bij velen alles wat er voor Warhol de revue gepasseerd is als overjarig en onbetekenend gezien wordt of als een balast waar men van af moet. Dit leidt tot ignorantie, stompzinnigheid. Waarom?

Kunst is communicatie. En veel van de tegenwoordig gepresenteerde kunst is ‘onleesbaar’ en zielig; als het luisteren naar een 3 jaar oud kind dat voor zich uit brabbelt, denkende het wiel uit te hebben gevonden. En dat terwijl het slechts oude, tussen het melkgebit vermaalde, karikaturale koek is.

Toch zit er ook iets vertederends in, we zijn allemaal geroerd als we een kind iets zien doen… De eerste tekening, de eerste krabbel. Het is een tegenstelling. De vertedering en die ‘volwassen kruistocht naar de van elke invloed los gevochten schilderkunst’, de schijn ‘onafhankelijkheid’ van het abstracte schilderij en een primitief uitgestoten protest dan wel preek… Het is vertederend om naar een klein kind te kijken dat voor het eerst de lijn ontdekt of zegt hoe de wereld in elkaar zit; ik vind het beschamend als ik een volwassen mens dat zie doen en tot in het oneindige herhalen…

WAAROM WE ONS NIET LOS KUNNEN MAKEN VAN DE VOORGEPRORAMMEERDE ASSOCIATIES VAN DE ONS OMRINGENDE OMGEVING.

Ik heb twee katten. Als ik vanuit een ooghoek schoenen op een onverwachte plek zie is mijn eerste reactie altijd dat het een kat is die daar zit. Deze associatie heeft te maken met het leven leefbaar maken. Als ik elke keer dat ik iets zie van het absolute nulpunt beginnen moet, is leven niet mogelijk. Denk alleen maar aan het verkeer of de jungle.

Men zegt wel dat kunst je op een nieuwe of andere manier leert kijken. Dat is waar. Maar dat betekent niet elke keer te moeten terugkeren naar het nulpunt. Het betekent dat je moet spelen met die associaties.

In de laatste 100 jaar zijn er velen geweest die uit ideologische waandenkbeelden keer op keer ons naar dat nulpunt hebben willen voeren of ons willen wijzen op die associatiedrang als dom zonder er iets speels tegenover te plaatsen. Dat is triest en armoedig.

Academies zouden hier veel aan kunnen verhelpen...

HET POSITIEVE EFFECT VAN HET ONTBREKEN VAN GRENZEN BETREFFENDE DE SCHOONHEID, HET ALTERNATIEF.

Alles is mooi of lelijk... Ik heb die vrijheid aangegrepen om de weg naar mijn schoonheid te zoeken. Hoe te komen tot een beeld dat mij en als het kan ook anderen ontroert. Voor mij is ontroering het grootste goed in de kunsten. Ontroering niet alleen als mooi maar ook als schokkend, verontrustend. En dan concentreer ik me ook (en vooral) op het hoe en niet alleen het wat. En suggestie heeft te maken met associatie. Dit alles afgezet tegen al dat schone dat me door de eeuwen heen aangereikt is. 

Ik heb passie voor schilderen, ik leer nog steeds, ik raak nog elke dag de weg kwijt. Dit, omdat ik me nog elke dag afvraag wat schoonheid inhoudt wetende dat ik het antwoord er nooit absoluut op krijgen zal… Wat helpt is enige kennis van de gidsen uit het verleden. Ik combineer, laat me inspireren door hun resultaten met hun gevoel voor esthetica afgezet tegen hun beleden geloven en overtuigingen. Wie weet kan ik zo een zuiver, losgezongen van mijn hedendaagse vooroordelen beeld scheppen. Ik wil het ‘verhaal’ onvermijdelijk verteld. In het verleden hebben velen onvermijdelijk mooie kunstwerken gemaakt. Kunst is een spel met je voorouders spelen...

SENTIMENTEN EN EMOTIES.

En dan is er de emotie, het sentiment... Is het waar dat vooral in de ‘hogere regionen van de kudde moderne kunstenaars en kunstliefhebbers’ emotie en sentiment gezien wordt als slechte smaak? Kan ook dit weer te maken hebben met dat we in de epoque van de rede leven? Of is het de angst om zich kwetsbaar op te stellen?

Willen we ons niet laten afleiden door gevoelens komende van ongewisse achtergrond? Maar is het niet juist dat, de ontroering, die een kunstwerk werkelijk boven alles uittilt?

Ook ik ken het gevoel van het opgaan in een menigte, het opkomen van tranen bij het zien van ik weet niet wat (zeker als ik moe ben na een dag schilderen). Ook ik twijfel.

We kennen dit allemaal en het moet daarom ook zijn plaats in de kunsten behouden. Het mag niet ontkend.

De laatste tijd luister ik geregeld naar de fado van Mariza; ze ontroert me, zoals ik ook brak bij het zien van de ingang van het Portugese paviljoen in Lissabon. Twee sensaties die misschien van een verschillende kant komen, maar de een niet ‘hoger’ dan de andere.

Vandaag hebben we het vaak over ‘forbidden pleasures’. Zouden die verboden moeten zijn? Lees mijn commentaar op Renato Zero in het blog over mijn reis naar Venetië en Milaan.

Naast het absolute en ruwe van 'Am I the one' van Beth (wanhoop en gewelddadigheid in al zijn extreme schoonheid) is er de ontwapenende eerlijkheid van Renato die gerespecteerd moet. Veeg vandaag een ferme traan weg!

klik op de grijze teksten om naar de links en video's te gaan.

Barcelona, 20 april 2020.