De opdracht was een vulkaan te schilderen.

Lang geleden had ik een vakantie op Stromboli doorgebracht. Ik maakte kort daarna een paar schetsen en twee schilderijen. En toen verdween het onderwerp uit mijn zicht. Nu ik er over denk, eigenlijk vreemd. Ik had de berg beklommen en de krater bij volle maan zien spuwen. Dat was heel indruklwekkend geweest.

kleine vulkaan, olieverf op doek, 1987.

groeten van Stromboli, olieverf op doek, 1987.

Dus toen ik deze opdracht kreeg was het een hernieuwde confrontatie. Alsof een oude vulkaan weer tot leven was gekomen.

Hoe aan te vallen… ik bekeek ik weet niet hoeveel video’s op Youtube, haalde foto’s van het net, liet eigen zowel als foto’s van de opdrachtgevers afdrukken en dook in het verleden.

Gezien de aard van de opdracht koos ik voor de ‘oude’ wijze van schilderen: laag over laag, opzetten en afschrapen, onderliggende kleuren naar boven halen, het gebruik van andere dan kwasten om de verf aan te brengen. Ik stal van de kubisten en vooral Turner.

Ik had de tentoonstelling ‘The Late Turner’ in Londen twee maal (2014) bezocht en was daar aardig van ondersteboven geraakt. Waarom heeft hij nooit een vulkaan geschilderd?

Ik wilde vrij dicht bij een realistische weergave blijven, ondanks dat de opdrachtgevers een kleurig schilderij wensten.

Dit is in tegenstelling met de werkelijkheid. Kijkend naar alle video’s en teruggaand in mijn herinneringen zijn de overwegende kleuren zwart en grijs. Klik op de foto om een video te zien. 

Zeker, er zijn felle gelen en roden, special ‘s nachts, maar veel kleuren… nee.

Ik moest een overtuigende en op zichzelf staande leugen creëren zonder dat het een goedkope illustratie werd. Het moest de ongelooflijke en woeste essentie van dit verschijnsel weergeven. En dat zonder al te veel grijze rook en zwarte lava.

Slechts een krater, een berg te schilderen beviel niet, maakte geen interessante compositie. Ook al door de grootte van het doek: 150 x 200 cm. Drie is een magisch getal; ik maakte verschillende schetsen met drie actieve vulkanen. 

Het beviel niet.

Uiteindelijk kwam ik uit op twee, een gezien van ver en een gekanteld.

Om de krater die van boven wordt gezien te helpen verhoogde ik de horizon rechts (al uitgedokterd in de schetsen). Deze truc kan ook worden gezien als hommage aan Da Vinci’s landschap in de Mona Lisa.

Ze werden door zee omringd, me het prachtig diepe indigo blauw met de felle witte schuimkoppen van de zee rondom Stromboli herinnerend.

Zo ontstond een rijke combinatie van blauwen, roden, gelen en oranjes. De combinatie blauw-oranje is heftig want ze zijn tegengesteld in de kleurencirkel. Hier en daar kwam natuurlijk ook grijs en zwart aan het bod.

De compositie was van het begin af aan vastgelegd. Dit hielp om de onderliggende kleuren op de juiste plaats te krijgen.

Dankzij de grootte van het doek kon ik snel doorwerken ook al moesten sommige stukken droog zijn voordat er een tweede laag overheen geschilderd kon worden.

Aan de basis wilde ik iets laten gebeuren. Ik besloot lava uit de krater te laten stromen, denkende aan dat onder het doek een bank staat.

Wolken veranderden van vorm. Ik moet een geordende chaos laten ontstaan, het toeval een kans geven voordat alles zijn definitieve vorm krijgt.

De zon kwam tevoorschijn, nummer twee nummer drie makend. De diagonale lijn gaf de zee diepte. 

Waar kwam dat rookpluimpje vandaan? Eerst maakte het deel uit van een grote wolk tot het een eigenwijs vlokje in het blauw werd.

Ik herinner me een zelfde pluimpje uit de berg zien kringelen op Stromboli.

Deze vreemde accenten zijn een heerlijke irritatie in een schilderij. Het zijn de spijker of de deurkruk waar je jas aan haakt als je weg wilt gaan. Ik ontdekte het belang van deze stekels toen ik het zelfportret van Rembrandt in het Kenwood House zag.

De zwarte wolk werd te groot. De wolk werkte goed als de overhangende dreiging. Daarom was hij van belang, maar ik maakte hem hier en daar lichter van kleur en schilderde gaten waardoor de lucht te zien is.

Een mix van blauwen en gelen rondom de zon met ernaast wat paars, wederom twee tegengestelde kleuren in kleurencirkel.

Verticale strepen in het geel tussen de vulkanen accentueren de diagonaal in het water (rechts beneden een herhaling richting en diepte gevend). De gelen maken een diagonaal eindigend in de bliksem. Deze kruist de ander achter de krater van boven gezien.

De zon is op de hoogte van de rechter horizon.

Organisatie! Een schilderij moet er onvermijdelijk uitzien zonder nadrukkelijk te zijn.

Soms duurt het jaren voor een doek zijn definitieve staat krijgt, voor ik eindelijk tevreden ben. Dit doek echter kwam zeer snel tot stand. Ik twijfelde een week lang, maakte hier en daar kleine correcties maar liet het vrij snel met rust.

Te veel correcties kunnen een schilderij doden. Het moet een zekere mate van rauwheid behouden, ruimte aan de toeschouwer geven om zelf dingen in te vullen, zelf een interpretatie te geven.

Ik had door kunnen schilderen, het doek een paar keer de nek om kunnen draaien en het dan als een Phoenix laten herrijzen, maar als het klaar is, is het klaar.

boven:

VULKAAN 001

Olieverf op doek

150 x 200 cm

2022

onder:

details van de eruptie en lava van de vulkaan van boven gezien.

De laatste afbeelding toont de vulkaan ver weg.

Klik op de laatste afbeelding om scènes van de film 'Stromboli, terra di Dio' (Roberto Rossellini - Ingrid Bergman, 1949) te zien.

Utrecht, 10 februari, 2022.